در دانش – فن – هنر طراحی شهری بحث زیبایی شناسی به معنای مجموعه عواملی است که حظ استفاده کنندگان از فضای شهری را موجب می گردد. طراح شهری در ایجاد حظ برای شهروندان بایستی چارچوب های بسیاری را رعایت کند: قابلیت استفاده، ساختار، سلسله مراتب، مسائل مالی، ضوابط و مقررات و … . واقعیت آن است که سعی در نزدیک شدن زیباشناسی به طراحی شهری، مثل نزدیک شدن به سایر اصول اجتماعی یا اخلاقی، اغلب به تنگناهای پیچیده ای منجر می شود که طراح شهری وظیفه حل آن ها را بر عهده دارد.

از دیدگاه پدیدارشناسانه، ضرورت توجه به زیبایی شناسی آنجا اهمیت می یابد که خنثی بودن فضاها در محیط شهری و بی مکانی انسان در ساختار شهر، نشان از نوعی کمبود دارد. بر مبنای نظریه اطلاعات یک پیام زمانی زیبایی را القا می کند که هدررفت اطلاعاتی کافی داشته باشد. باید مقدار اطلاعات آنقدر باشد که میزان بداعت آن یعنی محتوای زیبایی شناختی آن از حداکثر دریافت ذهنی یعنی شانزده بیت بر ثانیه فراتر رود. از این رو گیرنده مجبور به تشکیل طرح واره ای است که ذهن را اجبارا به خود معطوف داشته و خاطره ای را در ذهن ثبت می نماید. خلق فضای شهری که رساننده مقدار کافی اطلاعات به ذهن بیننده باشد نیازمند طراحی شهری است که خلّاقیت را چاشنی طرح کرده باشد.

اگر حاضر به پذیرش این مسئله باشیم که انگاره ها امر واقعی را صرفا بازسازی نمی کنند یا برای خواص آن فقط بافت سازی نمی کنند، پس باید تاثیر دوسویه ای را که ویژگی های تغییر یابنده انگاره بر واقعیت می گذارد نیز بپذیریم. انگاره زیبایی شناسانه از یک منظره شهری رابطه بین سطوح مختلف معناداری را بازنمایی می کند. انگاره به عبارت دقیق تر با بازی در نقش یک رابطه، بارزترین شکل همتاسازی را موجب می شود. از سویی، معنا به عنوان یک نتیجه هرگز در واقعیت یا در انگاره، یا در فرافکنی یافت نخواهدشد بلکه آن را در شیوه تعامل تمام این عوامل، در همان محلی که به واسطه تعامل شان ساخته می شود دنبال می کند. هیچ کدام از بخش های آنچه که به عنوان یک اثر زیبایی شناسانه شهری در قالب یک کل بی نهایت قرار دارد محل انحصاری حقیقت زیبایی نیستند، چرا که نمی توان ادعای استقلال از حلقه های اتصال اجزای سیستم را پذیرفت. در نتیجه بازتاب زیبایی شناسانه یک امر واقعی که از اثر طراحی شهری پدید می آید خصیصه ای نهان و متغیر در تصور ذهنی بیننده است که حظ بصری و حس خوشایندی را در آن می جوید.

احساس زیبایی و نوآوری در ارتباط با یکدیگرند و از طرف دیگر نوآوری در ارتباط مستقیم با غیرقابل پیش بینی بودن است. نتیجه این ارتباط این است که بعد از اولین برداشت از یک اثر تازگی آن کمتر می شود و در نتیجه اثر آن نیز نقصان می یابد. از طرف دیگر یک تجربه تکراری همیشه می تواند وسیله ای برای آموزش باشد که این آموزش خود باعث تفاهم بیشتر وسیله برای درک زیبایی شناسانه عمیق تر می شود.

امروزه فضاهای شهری ما به وسیله بدنه هایی محصور شده اند که ارزش شکلی نماهای محصور کننده در آن نادیده گرفته شده است. این چالش به حدی از جذابیت فعالیت ها نیز کاسته است و فضای عبوری اساسا به صورت نواری دوبعدی برای عبور ترافیک سواره عمل می کند. این آشفتگی بصری در کنار سایر آلودگی ها و تزاحم های بصری دیگر، فضای شهری را بی ارزش جلوه داده و زیبایی شناسی آن را با مشکل روبرو ساخته است.

اهمیت بررسی بازتاب های زیبایی شناسانه نمای شهری از دو نظر قابل بررسی است: اول آنکه راهکارهای بازیابی معنا در فضای شهری یافت شوند و دوم آنکه دوام حس زیبایی شناسی در نمای شهری تضمین گردد.

نمای ساختمان‌ها همچون پیراهنی است که شخصیت کالبدی و بصری یک ساختمان را نمایش می‌دهد. این نما ضمن آن‌که منحصر به فرد است باید با بدنه‌ای که کلیت بدنه یک خیابان را تشکیل می‌‌‌دهد هماهنگ و همخوان باشد. در این میان هر ساختمان باید نمایش‌دهنده الگوی غالب نمای ساختمان‌ها و هماهنگی بین آن‌ها باشد تا ماندگاری تصویر ذهنی از محیط را ایجاد نموده و شهروندان را به حضور در فضای طراحی شده ترغیب نماید. مجموعه نماهای ساختمانی کلیتی به نام نمای شهری را تشکیل می دهند و در اثر وقوع حضور در فضاهای شهری خاطرات جمعی شهروندان شکل می‌یابد.

بنابراین نمای ساختمان دارای قلمروی بصری و زیبایی شناسانه است. قلمرویی که در ذهن بیننده جای دارد و حاصل تبدیل عرصه عینی کالبد به عرصه ذهنی است. هماهنگی و همخوانی بدنه ساختمان با در نظر گرفتن الگویی منسجم و شاخص‌هایی روشن برای طراحی قابل دستیابی است. مهمترین شاخص‌های زیبایی شناسانه در طراحی نمای ساختمان عبارتند از وزن، ریتم، هارمونی، هماهنگی، تقارن، تعادل، همگونی، همخوانی و استحکام بصری.

 منابع:

• کورت گروتر، یورگ: زیبایی شناسی در معماری، ترجمه جهانشاه پاکزاد، نشر دانشگاه شهید بهشتی، تهران، چاپ پنجم، ۱۳۸۸
• توسلی، محمود: طراحی شهری خیابان کارگر، نشر وزارت مسکن و شهرسازی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۹
• برونت، ران: اتاق روشن رولان بارت ژان پل سارتر و انگاره عکاسیک، ترجمه کیهان ولی نژاد، فصلنامه هنر، شماره ۵۵
• لنگ، جان: طراحی شهری، ترجمه حسین بحرینی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، ۱۳۹۰
• برگرفته از:پزوهشکده شهرسای و معماری سپیدار